هنر سازسازی

یکی از هنر ساز سازی است که به تنهایی گستره ای است از زیر شاخه های متنوع که هر کدام درنوع خود با ظرافت و پیچیدگی هایی توام است، از آن جمله می توان به ساخت تار، سه تار، عود، سنتور، کمانچه، نی، تمبک و … اشاره کرد. در هنر ساز سازی استفاده از مصالح بوم آورد نیازهای روحی، روانی، عاطفی و از طرفی آئین ها همچنین ذوق زره بین و موشکاف ایرانی از عوامل خلق اثر هنری می باشد.

صدای ساز، شناسنامه ذوق و ظرافت نیاکانمان در طول اعصارو قرون است. صناعت و فنون این هنر نمونه ای بی بدیل از کارکرد و زیبایی شناسی است. شاخ های پر پیچ و تاب قوچ های مناطق ایران، پوست بره مناطق مختلف، گردوی کوه های سر به فلک کشیده و جنگل ها، توت مناطق کویری، صدف دریاهای شمال و جنوب، استخوان قلم پای شتر بیابانه ای گرم … سازی است خوش خوان که تاریخ مصوت ماست.

هنر شریف ساز سازی در نوع خود چکیده ایست از هنرهایی چون درود گری ، زرگری ، معرق و … و نوازندگی که آن را در جایگاه کاربردی ترین هنر ها قرار داده. زمزمه برخاسته از سرانگشتان هنرمند نوازنده که جانمان را می نوازد، همه مدیون تلاش هنر مند ساز ساز است. تیشه عشق اش هر لحظه بیستونی در جانمان برمی افرازد. در این مقاله قصد داریم شما را با هنر سازسازی آشنا کنیم. پس تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

پیشینه و تاریخ هنر ساز سازی

پیشینه سازسازی شاید قدمتی هم چند خلقت آدمی داشته باشد، آنجا که مردی یا زنی در ساقه گیاهی دمیده است و نوایی که ترجمان شور درونش بوده سر داده است. از آن هنگام سازهای گوناگون و متعدد ساخته شد و زمان هرچه پیش تر آمد سازها تکامل بیشتری پیدا کردند و برخی شهرها در سازسازی شهره آفاق شدند. اصفهان از جمله این شهرهاست که در ساختن انواع ساز به عنوان یک هنر و صنعت دستی در کانون توجه قرار دارد.

در واقع این هنر سالیان متمادی به صورت خود جوش به دست هنرمندان عاشق پیشه که محنت سختی ایام و رد و مخالفت عموم را به جان خریده اند، در خفا حفظ و اشاعه و امکان حیات یافته. در بررسی تاریخی ساخت انواع ساز اطلاعات چندانی مگر در دوره قاجاریه حاصل نمی شود. چنین استنتاج شده که به احتمال قریب به یقین اکثراً نوازندگان ساز خود آلات موسیقی مورد نیاز خود را می ساختند. اشاره به عاشیق ها و بخشی ها که خود ساز ساز بودند موید این مطلب است .

برای آشنایی با هنر پارچه بافی می‌توانید مقاله مربوط به آن را مطالعه کنید.

سازهای سنتی

ساخت تنبک

در قدیم بدنه تنبک را از چوب، سفال و گاه فلز می ساختند. امروزه برای ساخت آن از نئوپان و پلاستیک نیز استفاده می کنند، اما بیشتر تنبک ها از چوب ساخته می شوند. بهترین نوع چوب برای آن، چوبِ تنه کهنه درخت گردوست که به اصطلاح سازندگان ساز، سایه خواب شده و شیرة نباتی آن خارج شده باشد.

اجزای تنبک عبارت اند از: دوره یا دهانة بزرگ که روی آن پوست کشیده می شود، تنه، نفیر یا گلویی، کالیبر یا دهانة کوچک. تنه را گاه خاتم کاری می کنند و گاه روی تنه شیارهایی می دهند تا هنگام نوازندگی، به کمک آنها صداهای مطلوب ایجاد شود.

دو تار و کمانچه ترکمن

دوتار ترکمن سه نوع دارد. نوع کوچک آن بیشتر برای کودکان و نوجوانان مناسب بوده و مورد استفاده آموزشی دارد. اما نوع متوسط آن بیشتر در تک نوازی استفاده شده و دو تار بزرگ که صدای بیشتری دارد، مورد استفاده بخشی هاست. البته دو تار ترکمن در گذشته بسیار کوچک تر از دو تارهای امروز بوده. دلیل آن هم این است که روایتی هست که در آن دوران با توجه به برخی ممنوعیت ها، بخشی ها به دلیل ترس از آشکار شدن ساز یا صدای آن، کاسه ای کوچک برای دو تار می ساخته اند تا علاوه بر کوچک شدن ساز، صدای آن نیز کمتر باشد.

ساز دیگر موسیقی ترکمنی، کمانچه است. کمانچه ترکمن با کمانچه های موسیقی سنتی ایرانی تفاوت دارد؛ سه سیمه است و کوچک تر و ضخیم تر.

ساخت تار و سه تار

سه تار در گذشته سه سیم (تار) داشته و اکنون چهار سیم دارد که سیم سوم و چهارم آن نزدیک به هم قرار دارند و هم زمان نواخته می شوند و مجموعهٔ آندو رامعمولاً سیم بم می نامند. با گذشت زمان کسانی چون ابونصر فارابی، ابوعلی سینا، صفی الدین ارموی و از متأخران ابوالحسن خان صبا لزوم افزایش یک سیم دیگر به این ساز را درک کرده و سه تارهای امروزی دارای چهار سیم هستند (این سیم از نظر تاریخی سیم چهارم است ولی سیم سوم خوانده می شود).

سیم سوم سه تار به سیم مشتاق معروف است و به روایتی از ابوالحسن صبا این سیم را نخستین بار درویشی به نام مشتاق علیشاه به این ساز افزوده است. برخی از جمله عده ای از عرفا به آن اوتار نیز می گویند. طبق عقیده سازسازان چوب درخت توت با قطر حداقل ۴۵ سانتی متر برای ساخت صفحه سه تار مناسب است؛ قسمتی از چوب که بین مرکز و پوسته ی تنه قرار دارد بهترین قسمت برای ساخت صفحه است.

هرچه خط هایی که روی چوب وجود دارد به یکدیگر نزدیک تر باشند برای ساخت صفحه ساز مناسب تر است؛ هم چنین بهتر است این خط ها در راستای طول ساز قرار گیرند، اما برای ساخت صفحه تار پوست بره ی تودلی مناسب است که در حال حاضر کم تر از آن استفاده می شود.

چَنگ های ارکستری، سنتی، تزئینی و باستانی

چَنگ سازی رشته ای است که با انگشت نواخته می شود که تکنیک نوازندگی در جهان هشت انگشتی است اما تکنیک نوازندگی در ایران طبق اطلاعات استخراج شده از مستندات باستانی، ده انگشتی است.

انواع ساز چنگ یا هارپ به چهار دسته کلی چنگ ارکستری، چنگ سنتی، چنگ باستانی و چنگ تزیینی تقسیم می شود که خود ار لحاظ شکل ظاهری به 17 نوع الگو و فرم چنگ تقسیم می شود از جمله چنگ زاویه دار، چنگ منحنی، چنگ ون ، چنگ لیر(چنگی در یونان که به شکل U است).

نکات مهم در خرید ساز

برای خرید ساز، باید به صدای آن توجه کنیم لذا بهتر است تجربه ای در زمینه نوازندگی داشته باشیم و یا از کسی که نوازنده است و یا در این خصوص تخصص دارد، کمک بگیریم؛ به این دلیل که سازها از نظر وزن، فیزیک و ظاهر مشابه هستند ولی در ۹۹ درصد موارد صدای آن ها متفاوت است.

ساز یک صنعت دست بسیار با ارزش است که باید با بسته بندی مرغوب عرضه شود. به همین دلیل بهتر است ساز در جعبه ای قرار گیرد که ضد ضربه باشد و رطوبت به آن نفوذ نکند. در گذشته اغلب، سازها در کاورهایی که از ورود رطوبت جلوگیری نمی کنند؛ نگه داری می شدند و در نتیجه ممکن بود آسیب ببینند لذا می توان برای از بین بردن رطوبت هوا، از نفتالین نیز استفاده کرد.

تغییر شرایط آب و هوایی در صدای ساز تغییر ایجاد می کند اما این که ساز با تغییرات جوی دچار آسیب و مشکل فنی نشود، مهم تر است؛ زیرا اگر ساز آسیب ببیند ترمیم آن سخت و یا غیرممکن می شود و دیگر نمی توان از آن استفاده کرد.

علاوه براین، سازها باید طوری ساخته شوند که مدت زمان زیادی بتوان از آن ها استفاده کرد و هم چنین اصول ساخت آن ها نیز رعایت شود؛ اما امروزه می بینیم به دلیل عدم رعایت این اصول، سازها با ضربه های کوچک و حضور در هوای مرطوب آسیب می بینند که این موارد و موارد دیگری مثل اتصالات، خم دادن ها و فشارها را نمی توان از ظاهر ساز تشخیص داد.

اگر سازنده ها منافع هنرجو در زمینه ی قیمت و کیفیت را اولویت قرار دهند به این هنر و صنعت دست با ارزش کمک می کنند و با این کار برای فرهنگ و هنر خود ارزش قائل می شوند.

برای دانلود کتاب هنر ساز سازی می‌توانید به ادامه مطلب مراجعه کنید.

برخی سازسازان بنام ایرانی

تاریخ هنر ساز سازی در ایران هنرمندان و ساز سازان بنام و معروفی را به خود دیده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می کنیم:

اوستا فرج الله: ساخت تار، سه تار وکمانچه، زادور ارمنی: ساخت سه تار و سنتور، حاج محمد کریمخان: ساخت تار، سه تار، سنتور و کمانچه، یحیی اول(قدیم): ساخت تار وسه تار. مرحوم محمد مهدی کمالیان: ساخت سه تار، مرحوم محمود هاشمی ( حکیم هاشمی): ساخت سه تار، ابراهیم قنبری مهر: ساخت همه سازها، بیاض امیر عطائی: ساخت همه سازها و فریدون صالحی: ساخت ویلن.

برای آشنایی با هنرمندان مجسمه ساز کشور می‌توانید بر روی لینک کلیک کنید.

هنرمند شهرت رو در دیپیا پیدا کن

دیپیا اولین سایت کاریابی هنرمندان

اینجا پروژه بگیر یا خودت رو معرفی کن

سخن آخر 

همانطور که می‌دانید فرهنگ اصیل ما ایرانیان آمیخته با سازهای سنتی است و با توجه به این موضوع ما در این مقاله تصمیم گرفتیم شما را با هنر سازسازی آشنا کنیم.