سایر هنرهای فزیهنرهای فلزی

نقره کاری

نقره کاری یکی از شاخه های هنر فلزکاری است که با فلز نقره و شکل دهی آن انجام می شود. در واقع هنری است که بر روی نقره، کار هایی مانند قلم زنی، چکش کاری و … انجام شده و با آن انواع زیور آلات و جواهرات نقره ازجمله انگشتره نقره، گردنبند نقره و ظروف گوناگون نقره را می سازند و پس از طلا یکی از فلزات با ارزش و پرکاربرد است.

این هنر در ایران طرفداران زیادی دارد و اشیا و ظروف نقره کاری شده شیراز، تبریز، قزوین و اصفهان شهرت زیادی داشته و این هنر در آنها به وفور انجام می شود. در این مقاله قصد داریم شما را با هنر نقره کاری آشنا کنیم.

هنر نقره کاری و تاریخچه آن

بشر از چهار هزار سال ق.م، پس از کشف طلا، با کاربرد نقره آشنا بوده است. نقره فلزی است که مانند طلا و مس به صورت خالص در طبیعت موجود است، ولی بیشترین مقدار آن از سنگ معدن استخراج می شود. قابلیت صیقل کاری و جلای آن و نیز قابلیت گرمایی و الکتریکی آن از همه فلزات بیشتر است.

پوشش اکسید نقره که در هوا به وجود می آید دارای هیچ اهمیتی نیست اما توسط گوگرد موجود در هوا و تشکیل لایه سیاه سولفید نقره رنگ آن عوض می شود. نقره در اسید نیتریک به آسانی حل می شود و به صورت خالص، فلز بسیار نرمی می باشد به همین خاطر در کارها به صورت آلیاژ شده کار می شود و برای این منظور با افزودن 7/7 درصد مس به آن می توان نتایج خوبی حاصل نمود و برای این که نقره در حالت مذاب اکسیژن هوا را به خود جذب نکند آن را با مس آلیاژ می کنند. چکش خواری و قابلیت ورقه شدن نقره بسیار زیاد است و خاصیت دیگر نقره که فوق العاده قابل توجه است، این که در نقره خاصیت میکروب کشی قوی وجود دارد و به طوری که آبی که در ظرف نقره ریخته می شود هیچ وقت کثیف نمی شود و همواره بدون باکتری و میکروب باقی می ماند که آن هم به دلیل داشتن یون های نقره در داخل آب می باشد.

آثار کشف شده در تپه سیلک کاشان متعلق به هزاره چهارم ق.م، یادآور این نکته است که مردم این ناحیه از ایران با کاربرد این فلز پالایش و ساخت اشیاء سیمین، آشنایی کامل داشته اند.

معادن بسیاری در نقاط مختلف ایران دارای سنگ نقره هستند،از جمله: معادن نخلک در میانه کویر لوت در شمال انارک، که در زمان ساسانیان از محصول آنها به ویژه در ساخت ظروف سیمین استفاده می شد. هنر نقره کاری در عصر ساسانیان رونق بسیار داشت. از مقایسه اشیاء مکشوفه ساسانی با کارهای مشابه هم عصر خود در بیزانس و روم، استنباط م یشود که این دو هنر در تکنیک کار و اسلوب ساخت، نباید تفاوت چندانی با یکدیگر داشته باشند.نقره کاران ساسانی سه روش زیرین را در ساخت ظروف به کار می برده اند:

  • ساخت اشیاء نقره به وسیله چکش کاری
  • هنر فلزکاری ریختگی در اشیاء سیمین
  • ساخت ظروف آستردار

هنر نقره کاری و تاریخچه آن

روش ساخت در نقره کاری

برای ساخت ظروف و اشیا نقره پس از عیار کردن نقره با مس، نقره را ذوب کرده و داخل قالبی که نام آن ریچه(ریجه)است می ریزند. ریچه به شکل دو صفحه آهنی که یکی از آنها دارای دو زه در اطراف آن است،می باشد.این دو صفحه را در هم چفت کرده و از شکاف بالای آن نقره مذاب را درون آن می ریزند تا به صورت شمش درآید. شمش را توسط دستگاه نورد که شامل دو غلتک سنگین است، به ضخامت های موردنیاز، نازک می کنند.

روش های گوناگونی برای ساخت ظروف و اشیا نقره در حال حاضر وجود دارند که عبارتند از:

چکش کاری

در این روش برای ساخت ظرف تنها از چکش استفاده می شود. به طور مثال برای ساخت کاسه ای با دهانه۳۰سانتیمتر، اندازه ورق نقره را ۶- ۵سانتیمتر اضافه تر می گیرند و به وسیله چکش آنرا گود می کنند (فُرو می گیرند) تا به شکل دلخواه درآید.

خمکاری با استفاده از قالب

در این روش ورق نقره روی قالب های مخصوص کشیده و به وسیله میله ای که دستگیره چوبی دارد، آنقدر ورق را روی قالب می کشند تا شکل قالب را به خود بگیرد و سپس آن را از قالب جدا می کنند.

ریخته گری

ساخت ظروف به وسیله قالب هایی از جنس نقره، برنج و به خصوص آلومینیوم است. برای مثال برای ساختن دسته یک گلدان که جدا روی ظرف نصب می شود، ابتدا درون قالب را از ماسه مرطوب پرمی کنند (برای جداشدن آسان نقره از قالب)، سپس نیمه دیگر قالب را روی آن گذاشته و فشار می دهند و نقره مذاب را از شکاف، داخل قالب می ریزند. پس از خارج کردن نقره شکل گرفته، قسمت هایی که همسان نیست را سوهان کاری می کنند.

پرسکاری

در پرسکاری با استفاده از یک قالب و دستگاه پرس، نقره را به شکل مورد نظر درمی آورند که بیشتر برای ظروف تخت استفاده می شود. دستگاه پرس دارای دو قالب منفی و مثبت است که با فشار در هم چفت شده و نقره را به شکل مورد نظر درمی آورند.

پس از ساخته شدن ظرف،یک لایه از روی ظزف را می تراشند، که به آن چرخ کاری گفته می شود تا ظرف براق شود. اگر ظرف دارای لبه باشد، ابتدا یک زه دور لبه آن لحیم می کنند و سپس آن را برای قلمزنی آماده می کنند. زمان لحیم کاری ماده ای به نام تنکا (بوراکسB2O3) به قطه می زنند، تا به خوبی به ظرف متصل شود. در حال حاضر افراد چندانی توانایی ساخت ظروف با روش چکش کاری را ندارند و بیشتر از روش خمکاری و پرس این کار را انجام می دهند.

ابزار کار هنر نقره کاری

  • کوره (کوروک): برای ذوب کردن و ایجاد حرارت و لحیم کاری نقره از این وسیله استفاده می شود که معمولا در شش نوع می باشد: کوره سرپایی، کوره اکسیژن و گاز، کوره زمینی، کوره گازی، کوره بنزینی و الکتریکی.
  • قیچی: از این وسیله برای بریدن ورقه ها و مفتول های نقره استفاده می شود.
  • سوهان (گورا): برای ساییدن ناهمواری ها و پلیسه های نقره به کار برده می شود.
  • سندان: صفحه آهنی بزرگ جهت چکش کاری کارها و ورق های نقره.
  • چکش: از این وسیله برای کوبیدن کارها و ورق های نقره استفاده می شود که در اندازه ها و شکل های مختلفی موجود می باشد که صنعتگران با مقیاس وزن آن را تهیه می کنند.
  • ماشه (ماشا): ابزاری که با آن در لحیم کاری و آتش کاری جهت جابه جا کردن کارها و ورق های گرم نقره استفاده می شود.
  • ریچه (رژه): قالبی آهنی دسته دار که نقره مذاب را داخل آن می ریزند تا به صورت شمش و یا مفتول درآیدکه در دو نوع ریچه ورق یا ریچه مفتول موجود است.
  • بوته: کاسه ای که در اندازه ها و حجم های مختلف از جنس خاک های نسوز و گرافیت که نقره را برای ذوب کردن در آن قرار می دهند.
  • دستگاه نورد: دستگاهی است که با آن مفتول ها و ورق های نقره را به اندازه و ضخامت دلخواه در می آورند و در دو نوع دستی و برقی موجود می باشد.
  • پرگار: ابزاری است از جنس فولاد که به آسانی ساییده نمی شود و برای خط کشی، دایره زنی، قوس زدن، تقسیم کار و نیز جدول بندی حاشیه های نقش ها بر روی ورق نقره به کار برده می شود.
  • قلم حکاکی: برای حکاکی بر روی نقره از این وسیله استفاده می شود.
  • گیره ی کار: وسیله ای است برای نگهداری قطعه کار که این وسیله بر لبه میز کار ثابت می شود.
  • سوزن خط کش: میله ای است پولادین که برای خط کشی و نشانه گذاری بر روی نقره به کار می رود.
  • سمبه (سمبه نشان): ابزاری است فولادین جهت نشانه گذاری با ضربه چکش بر روی ورق نقره.
  • اره کمان (کمان اره): وسیله ای است فلزی و منحنی به شکل نعل اسب که دسته ای چوبی به یک سر آزاد آن متصل است و تیغه هایی با شماره متفاوت به وسیله دو پیچ به دو سر کمان اره متصل می شود و برای شبکه سازی انواع کارهای نقره از آن استفاده می شود.
  • پیشکار: قطعه چوب مستطیل شکلی است به طول و عرض 10*20 سانتیمتر که یک طرف عرض آن بر لبه ی میز کار نصب می شود و در میان طرف دیگر شیاری به طول و عرض 7*3 سانتیمتر وجود دارد که در هنگام شبکه سازی از آن استفاده می شود.
  • دماغه: قطعه چوب مستطیل شکلی است به طول و عرض 20*10 سانتیمتر که یک طرف عرض آن بر لبه میز کار نصب می شود و عرض طرف دیگر دماغه کمی نازک تر است و برای نگهداری قطعه کاری که در حال کنده کاری هستیم استفاده می شود و حالت تکیه گاه را دارد.
  • میکرومتر: وسیله اندازه گیری می باشد که آن ضخامت مفتول ها و ورق های نقره را اندازه می گیرند.
  • مصقل: ابزاری است که با فشار دست بر روی کار کشیده و نقره را صیقلی و براق می کند و جنس این ابزار از فولاد می باشد که توسط صنعتگر نقره کار ساخته می شود.
  • پنس (جفت): ابزاری است فلزی جهت برداشتن تکه های کوچک و ظریف بریده شده لحیم نقره.
  • سنگ قلم (سنگ نفت): قطعه سنگ سیاه رنگی است برای تیز کردن و صیقلی نمودن نوک قلم و هنگام کشیدن سطح نوک قلم بر روی آن از روغن یا نفت استفاده می شود.
  • چرخ پرداخت: وسیله ای است که با بستن کارهای ساخته شده گرد و کروی با چرخش کار دستگاه عمل سمباده زنی و مصقل کشی را به سهولت انجام می دهند.
  • میله گرافیتی: میله ای است از جنس گرافیت که آن آلیاژ نقره مذاب را درون بوته مخلوط می کنند و همچنین با این وسیله می توان اضافات و سرباره های روی مذاب نقره برداشت.

ابزار کار هنر نقره کاری

مراکز مهم نقره کاری ایران

هنر نقره کاری در تبریز

برخی معتقدند که هنر نقره سازی از سال ۱۹۱۵ میلادی از ترکیه برای اولین بار به تبریز آمده و به همین دلیل است که تعداد نقره کاران در تبریز بسیار زیاد است. یکی از نقره سازان تبریزی به نام قاسم علیپور می گوید هنر حکاکی روی نقره بعداز کشتار ارامنه توسط عثمانی ها در کشور ترکیه و شهر وان صورت گرفت و با مهاجرت ارامنه برای گذراندن زندگی و امرارمعاش به کشور های دیگر، برای اولین بار به تبریز آمدند و هنر حکاکی بررو ی نقره را در این شهر آغاز کردند.

وی می گوید که با گذر زمان جوانان تبریزی میل و رغبتی برای یادگیری این هنر از خود نشان دادند و این هنر را نزد استادان نامدار تبریزی فرا گرفتند و از این طریق امرار معاش کردند. این هنر به قدری توسعه پیدا کرد که هم اکنون در دانشگاه هنراسلامی تبریز این هنر و صنعت تدریس می شود.

هنر نقره کاری در تبریز به روش حکاکی و قلم زنی بدون استفاده از چکش و با استفاده از قلم فولادی و کنده کاری با نیروی دست انجام می شود و این در حالی است که در سبک اصفهانی قلم زنی با چکش استفاده می شود. یکی از نقره سازان مشهور تبریزی حسن تقی پور نام دارد. وی می گوید از زمان تحصیل به دلیل علاقه به کار های دستی پس از فارغ التحصیل شدنم از دبیرستان از سال ۱۳۶۲ به کار های هنری روی آوردم و از سال ۱۳۶۴ کار خود را با هنر طلا سازی ادامه دادم و از سال ۱۳۶۸ کار های خودرا با نقره آغاز نمودم و حدود ۲۵ سال است که به صورت تمام وقت مشغول به این حرفه هستم.

هنر نقره کاری در تبریز

هنر نقره کاری در شیراز

نقره کاری شیراز، از روزگاران گذشته در این دیار رواج داشته و ظروف و وسایل بسیار ارزشمندی به وسیله هنرمندان نقره کار این شهر ساخته می شوند. در واقع، قدمت این صنعت در ایران به 7000 هزار سال پیش بازگشته و هنوز هم در شهرهای هنرپروری مانند شیراز طرفدارانی دارد.

راجع به نحوه ساخت این ظروف زیبا، باید بگوییم که ابتدا شخصی به نام دوات گر نقره را شکل داده و سپس، قلم زن نقش های زیبایی را بر روی این ظروف و وسایل می آفریند. در مرحله بعد، نقره را قیر می گیرند. اگر گلدان باشد داخل آن و در صورتی که بر روی ظرف یا سینی کار کنند پشتش را قیر می زنند. بعد، طرح مورد نظر را بر روی نقره نقاشی کرده و با قلم نیم بر روی خطوط نقاشی زده می روند. سپس، قیر را از نقره جدا کرده و روی کنده کاری ها زغال می ریزند. در انتها، به وسیله روغن جلا آن را به بهترین شکل برق می اندازند.

طرح های نقره کاری شیراز را در هیچ گوشه ای از ایران و حتی در هیچ کتابی نمی توان یافت. نقوشی مانند گل نرگس، زنبق، پنج پر، عنبر بو و گل سرخ معمولاٌ زینت بخش ظروف و لوازم نقره کاری شده در این خطه هستند. طرح های افسانه ای و انسانی همچون نقش فروهر، اساطیر شاهنامه، پادشاهان و سربازان دوران هخامنشی و لیلی و مجنون نیز رواج بسیاری در میان نقره کاران دارند.

گفتنی است که کارهای نقره کاری شده شیراز، به علت عیار بالای 90 قیمت بالاتری نسبت به مشابهشان در استان هایی همچون اصفهان دارند. از بهترین و معروف ترین فروشگاه های شهر شیراز برای خرید این آثار زیبا و چشم نواز، می توان به مغازه های موجود در سرای بشیر، بازار وکیل و آرامگاه حافظ شیراز اشاره کرد.

هنر نقره کاری در اصفهان

نقره سازی و نیز قلمزنی نقره در اصفهان مانند دیگر صنایع دستی(Handicrafts) دارای پیشینه ی تاریخی و رونقی چشم گیر است. تعداد شاغلین در این رشته نیز در مقایسه با شهرهای دیگر بیشتر و طبعاً میزان تولید هم بالاتر است.

برای خرید صنایع دستی نقره کاری اصفهان(کلیک کنید)

نکاتی جهت نگهداری ظروف نقره ای در منزل

  • هیچ گاه این ظرف ها را برای زمان زیادی در آب نگذارید.
  • هرگز مواد غذایی اسیدی همچون سرکه، گوجه فرنگی، آب میوه، نمک و انواع سس را به مدت طولانی در این ظرف ها نگهداری نکنید.
  • به هیچ عنوان این ظروف نقره ای را داخل نمد جیر، روزنامه یا پشم نپیچید. زیرا گوگرد موجود در این مواد ظرف ها را سیاه می کند.
  • به خاطر داشته باشید که حتماٌ این ظرف ها را بعد از شست و شو به وسیله پارچه ای نرم خشک کنید.
  • از قرار دادن ظروف نقره ای در برابر نور مستقیم خورشید جداٌ خودداری بفرمایید.

نکاتی جهت نگهداری ظروف نقره ای در منزل

روش هاس سفید کردن نقره

  • فویل آلومینیومی

با این دستورالمعل دیگر نقره کدر و سیاه وجود نخواهد داشت. یک لیتر آب، یک قاشق غذاخوری جوش شیرین و یک قطعه فویل آلومینیوم را در یک ظرف ریخته و آنها را بجوشانید. سپس ظرف نقره ای خود را برای ده ثانیه داخل قابلمه ی جوشان بگذارید (اگر بسیار کدر است، زمان بیشتری لازم است)، سپس آن را خارج کنید. معجزه می کند!

اگر رویه ی کدر نقره هنوز باقی مانده است در ادامه آمده که چگونه آن را براق کنید: خمیر ضخیمی از ۱/۴ فنجان جوش شیرین و دو قاشق غذاخوری آب تهیه کنید. سپس با یک اسفنج نم آن را روی سطح بگذارید، سپس ظرف را شسته و خشک کنید.

  • پودرماشین لباسشویی

برای آنکه زیورآلات و ظروف نقره ای شما بدرخشند، یک کاسه متوسط برداشته و یک فویل آلومینیومی را در آن بیندازید و آن را با آب جوش پر کنید. یک قاشق غذاخوری پودر ماشین لباسشویی را در آن حل کنید، سپس نقره جات خود را برای یک دقیقه در آن غوطه ور کنید. سپس آن را با آب بشویید و بگذارید خشک شود.

  • سس کچاپ

اگر نقره جات شما کدر شده است، سس کچاپ به کمک شما می آید. در اینجا خواهید فهمید که چگونه با همین مواد می تواندی نف=قره جات خود را براق کنید. مقدار کمی سس کچاپ را روی دستمال کاغذی بپاشید و به آرامی روی نواحی کدر بکشید. اگر نقره جات شما درخشان تر نشدند، بگذارید سس کچاپ حدودا ۱۵ دقیقه روی سطح بماند، سپس با یک دستمال نرم آن را پاک کنید و بعد سطح را بشویید. در مواردی که سطوح بافت دار هستند، مانند برخی از جا شمعی ها یا وسایل فانتزی از مسواک برای تمیز کردن درزها و شکاف ها استفاده کنید.

گرچه داشتن ظروف نقره بسیار لذت بخش و جذاب است اما باید آن ها را در شرایط خوبی نگه داریم. با دنبال کردن این راهنما می توانید از ظروف نقره درخشان خود لذت ببرید. پس در این راهنمای سنجاق مگ با ما همراه باشید تا ظروف نقره براقی داشته باشید.

  • نشاسته ی ذرت

خمیری از نشاسته ی ذرت و آب می تواند ظاهر نقره جات شما را مثل روز اولش بکند. با یک دستمال نم دار این خمیر را روی سطح مورد نظر بگذارید تا خشک شود، سپس با یک دستمال نسبتا زبر مثل دستمال حوله ای یا دستمال کتان پشم آن را بسایید. نکته: می توانید بجای آن ماده از پتاسیم بیترات یا همان کرم تارتار نیز استفاده کنید.

  • مایع دستشویی

مایع دستشویی نه تنها با جرم ها مبارزه می کند، بلکه استفاده از آن یک روش فوق العاده برای چگونگی درخشان کردن نقره نیز است. چند قطره از آن را روی پارچه بریزید و با یک دستمال نرم روی سطح کدر شده بکشید.

  • نوشیدنی گازدار لیمو یی

درخشش نقره جات خود را با استفاده از غوطه ور کردن آنها در کاسه از نوشیدنی گازدار لیمو به مدت یک ساعت دوباره بدست آورید. سپس آن را بشویید و کامل خشک کنید.

  • خمیر دندان

مقدار کمی خمیر دندان را بر روی یک پارچه قرار دهید و روی نقره بکشید. سپس آن را بشویید و ببینید که چقدر زیبا می درخشد. خمیردندان می تواند انواع مشکلات خانگی را حل کند که هیچ ارتباطی با دندان ندارند.

  • شیشه شوی

در اینجا نحوه درخشان کردن نقره در حالی که شیشه های خود را تمیز می کنید را به شما ارائه می دهیم؛ دو تیر با یک نشان. اسپری شیشه شوی را بر روی یک پارچه یا مسواک پخش کنید و از آن برای تمیز کردن نقره جات خود استفاده کنید. شما باید بتوانید نقره خود را به حالت براق اصلی بازگردانید.

  • نرم کننده ی مو

اگر می خواهید از کدر شدن وسایل خود جلوگیری کنید، مقداری نرم کنند روی سطح نقره ای خود بزنید. نرم کننده ها خاصیت تمیزکنندگی عالی ای دارند.

  • گچ

اگر چند عدد گچ را در کشو یا قفسه ای که در آن ظروف را می گذارید قرار دهید، وسایل شما درخشان باقی می مانند. گچ رطوبت را جذب می کند و مانع از کدر شدن ظاهری ظروف شما می شود.

  • آمونیاک

بدلیجات و زیورآلات نقره ای خود را با کمی آمونیاک درخشان کنید. به مدت ده دقیقه آنها را در محلولی از یک فنجان آب گرم و نصف فنجان آمونیاک قرار دهید. سپس به آرامی آن را بشویید و خشک کنید.

  • سرکه

در اینجا نحوه ی براق کردن نقره با سرکه را برای شما آورده ایم. ممکن است هنوز از خاصیت تمیزکنندگی همه کاره ی سرکه خبر نداشته باشید. درخشندگی و زرق و برق نقره جات و جواهرات خود را با قرار دادن آنها در نصف فنجان سرکه همراه با دو قاشق غذاخوری جوش شیرین برگردانید، آنها را به مدت دو الی سه ساعت در این محلول قرار دهید. سپس آنها را با آب سرد شسته و بگذارید خشک شوند.

  • آبلیمو و نمک

نقره جات خود را یک شب در مخلوطی از یک قاشق غذاخوری لیمو، نصف فنجان آب و نصف فنجان شیر خشک بیاندازید و ببینید که چگونه برق خواهند زد و درخشان می شوند.

نکته: هرگز این چیزها را با جوش شیرین تمیز نکنید.

از شستن قابلمه ها و ماهی تابه ها تا تمیزکاری کامل لوازم خانگی، جوش شیرین یک عامل تمیزکننده فوق العاده است که ما را وسوسه می کند تا از آن در همه جا استفاده کنیم. اما بااینکه از برخی جایگزین ها ملایم تر است، بااین حال ایراداتی نیز دارد.

هنرمند شهرت رو در دیپیا پیدا کن

دیپیا اولین سایت کاریابی هنرمندان

اینجا پروژه بگیر یا خودت رو معرفی کن

سخن آخر

همانطور که گفتیم هنر نقره کاری در بسیاری از شهرهای ایران به وفور دیده می‌شود به همین دلیل تصمیم گرفتیم شما را در این مقاله با هنر نقره کاری آشنا کنیم.

مقالات مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

Back to top button