هنرهای چوب و حصیرهنرهای چوبی

معرق کاری

معرق کاری یعنی درسـت كردن طرح ها و نقش ها، با استفاده از كنار هم قرار دادن تکه های ریز چوب هاى مختلف. آغاز شكل گیرى هنر معرق دقیقا مشخص نیست اما به نظر مى رسد این هنر ابتدا در كشورهایى مانند چین و هند به صورت هاى مختلف، وجود داشته است. در این مقاله قصد داریم شما را با هنر معرق کاری و تاریخچه آن آشنا کنیم.

تاریخچه معرق کاری

در كشـور ایـران، معـرق كارى ابتدا به صورت معرق کاشی، به وجـود آمد كه بیشـتر، در تزییـن بنا هاى مذهبى، مورد استفاده قرار مى گرفت. این هنر در دوره سلجوقیان به اوج خود رسید که شما می توانید از آثار به جای مانده از قرن ششم هجری این موضوع را به خوبی مشاهده کنید. در قرن هشتم هجری هنرمندان معرق کار به مراتب از هنرمندان دوره سلجوقی کامل تر و ظریف تر این کار را انجام می دادند. در این قرن هنرمندان توانستند اجزایی را که اشکال معرق از آنها تشکیل می شد را کوچکتر کنند و لطیف ترین و زیباترین اشکال بنائی و هندسی را در مجموعه ای از رنگهای زیبا و براق که جز در فنون و صنایع شرقی مخصوصاً ایرانی دیده نمی شود نمایش دهند. شما می توانید در اکثر شهرهای ایران به خصوص در اصفهان، تبریز، یزد، کاشان و.. نمونه هایی از معرق کاری و کاشی معرق را در ساخت ابنیه تاریخی مشاهده کنید.

امروزه هنر معرق پیشرفت بسیاری کرده  و تحولات و نوآوری های مختلفی در آن پدیدار شده است. برای آشنایی با مسیر حرکت این هنر، باید به اولین کارگاه منبت و معرق اشاره کرد که در سال 1310 تحت سرپرستی استاد احمد امامی، تأسیس شد. ابتدا اهم فعالیت آن کارگاه، منبت کاری بود و به تدریج در کنار آن هنر معرق نیز پای گرفت. امروزه این هنر به شیوه های گوناگونی استفاده می شود که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد. یونانیان باستان برای تزئینات موزه از کنار هم گذاشتن قطعات رنگی چوب، فلزات و سنگها بهره بردند که نام این تزئینات را موزائیک نهاده و به این هنر موزائیک گفتنند. این هنر در اوایل قرون وسطی به خصوص در قلمرو امپراتوران بیزانسی به اوج شکوفایی خود رسید.

تاریخچه هنر معرق کاری

اگر به معرق سنگ علاقه دارید می‌توانید مقاله مربوط به آن را مطالعه کنید.

اساتید معرق کاری چوب ایران

اولین کارگاه منبت و معرق در سال 1310 تحت سرپرستی استاد احمد امامی، تأسیس شد. ابتدا اهم فعالیت آن کارگاه، منبت کاری بود و به تدریج در کنار آن هنر معرق نیز پای گرفت همچنین از اساتید متقدمی چون پرویز زابلی، عباس شه میرزادی، محمد طاهر امامی، علی و خلیل امامی ، و احمد رعنا یاد کرد.
ابتدا شیوه معرق کاری در مقایسه با روش امروزی بسیار متفاوت بود و بیشتر به روش معرق هندی اجرا می شد. بدین طریق که هنرمندان ابتدا به وسیله کارد مخصوص منبت، محل قرار گرفتن نقش ها را روی شیء مورد نظر مطابق طرح می‌کندند و سپس نقش ها را از چوب های رنگی به وسیله ی مته ای که اختصاص به تعمیر چینی داشت و سوهان های مخصوص و ارّه ای به نام چکی، دوربُری می کردند و در محل مقرر قرار می دادند.

اساتید معرق کاری در ایران

ابزارمعرق چوب

  1. چوب: در معرق چوب از انواع چوب رنگی استفاده می شود مانند: سنجد، عناب، نارنج، گردو، شمشاد، اقاقیا، توت، چنار، زبان گنجشک، توسکا، آزاد، آبنوس و غیره.
  1. كمان اره ى مویی
  2. آچار چوبی (مشتی)
  3. میز كار و صندلی: میز كار مناسب برای معرق كاری، معمولا دارای ارتفاع 80 سانتی متر است. طول و عرض آن هم متناسب با محل كار، قابل تغییر است. ارتفاع صندلی نیز باید متناسب با ارتفاع میز و قد فرد باشد.
  1. تخته ی پیشكار: تخته ای به شكل مستطیل است كه روی میز كار نصب می شود و كارهای برش كاری، بر روی آن انجام می گیرد. جنس آن می تواند از چوب معمولی، نئوپان و یا تخته ی چند لایه باشد. تخته ى پیشكار معمولا در اندازه 25 * 15 سانتی متر تهیه می شود.
  1. خط كش فلزی
  2. اره دستی نجاری
  3. تخته سه لایی
  4. شابلون: برای رسم شكل های مربع، دایره و … و همچنین رسم شكل های حیوانات، میوه ها و غیره از انواع شابلون، استفاده می شود.
  1. خودکار و مداد
  2. كاردك
  3. لیسه
  4. چسب فوری
  5. چسب چوب
  6. چسب كالك (برای خرید چسب کالک بر روی لینک کلیک کنید)
  7. میخ سایه
  8. چکش
  9. میخ كش (گازانبر)
  10. تیزك
  11. سنگ نفت
  12. سنباده
  13. چوبسا
  14. سوهان

مراحل معرق کاری ساده

ابتدا با اسـتفاده از شـابلون و خودكار (یا مداد نوك تیـز) تصویر مورد نظر خود راروی تخته سـه لایی رسم كنید سپس با کمان اره مویی شروع اره کردن طرح مورد نظر خود کنید، این کار خود را تا جایی ادامه دهید تا طرح مورد نظر از تخته جدا شود. در مرحله آخر شما می توانید طرح خود را رنگ آمیزی کنید.

مراحل معرق کاری ساده

مراحل ساخت تابلو معرق

تهیه الگو

  •  به اندازه ی طرح ، تخته سه لایى برش می زنیم.
  •  مقداری چسب (چسب چوب یا چسب فوری) روی تخته سه لایى می ریزیم.
  •  به وسیله ى كاردك و یا لیسه، چسب را روی تخته سه لایى پخش می كنیم.
  • طرح را به آرامی روی تخته سه لایى پهن می كنیم.
  •  با استفاده از تكه اى پارچه، روی طرح را به آرامی فشار مى دهیم تا قسمت های مختلف آنً كاملا، به تخته سه لایى چسبانده شوند.
  •  پس از گذشت چند دقیقه، چسب خشك شده و الگو آماده ى استفاده می شود.

خرد كردن الگو

  •  ابتدا الگو را به دو قسمت برش می زنیم.
  • هر یك از قسمت های الگو را با برش زدن خطوط اصلی آنها به قطعات كوچك تر، تقسیم می كنیم.
  •  قطعات به دست آمده را روی تخته ی زیر كار به صورت منظم قرار می دهیم تا تمام طرح نمایان گردد.
  •  قطعات را به وسیله ى میخ سایه و چكش، به ّ تخته ی زیر كار متصل می كنیم.

انتقال اجزای الگو بر روی چوب های رنگی

برای این كار روش های مختلفی وجود دارد كه عبارتند از:

  • چسباندن اجزای الگو با چسب چوب
  • اتصال اجزای الگو با میخ سایه
  • چسباندن اجزای الگو با چسب دو رو
  • چسباندن اجزای الگو با چسب فوری

از بین این روش ها روش اول متداول ترین روش است که ما قصد آموزش آن را داریم.

  •  یكی از اجزای الگو را از زیر كار جدا و چوب مناسب آن را، انتخاب می كنیم.
  •  چسب چوب را به صورت نقطه ای، به زیر قطعه ى جدا شده مى زنیم و آن را روی چوب، در محل مناسب می چسبانیم.
  •  به همین ترتیب، هر یك از اجزای الگو را بر روی چوب های رنگی می چسبانیم.

 برش چوب ها و جدا نمودن قطعه ها از آنها و جاگذاری روی تخته ى زیر كار

پس از اطمینان یافتن از خشك شدن اجزای الگو روی چوب ها، برش اطراف آنها را آغاز می كنیم.

  • دور هر یك از اجزای الگو را، موافق جهت حركت عقربه های ساعت، برش می زنیم.
  •  پس از آنكه برش كاری به پایان رسید، به وسیله ی تیزك، چوب های اصلی را از اجزای الگو جدا و هر كدام را روی تخته ی زیر كار، جا گذاری می كنیم.
  • اگر در هنگام كار، قطعه ای از الگو شكسته یا گم شده باشد اقدام به قالب گیری با چسب كالك، می كنیم: قطعات اطراف محل مورد نظر روی الگو را، در جای خود قرار مى دهیم و محل خالی الگو را با چسب كالك، می پوشانیم. با خودكار یا مدادی كه دارای نوك تیز باشد خطوطی مماس با كناره های قطعه های دیگر، روی چسب می كشیم. چسب را برمى داریم و مستقیما روی چوب مناسب، می چسبانیم و خطوط طرح آن را می بریم.

چسباندن قطعات بریده شده، روی تخته ی زیر كار

  •  هر یك از قطعه ها را از جای خود بیرون مى آوریم، به زیر آنها مقدار كافی چسب چوب می زنیم و سپس در جای خود قرار می دهیم.
  • به همین ترتیب تمامی قطعه ها را چسب مى زنیم و می چسبانیم.
  •  پس از پایان كار، برای اینكه قطعات به خوبی چسبانده شوند، از پرس دستی یا پیچ دستی استفاده می كنیم. چند قطعه چوب صاف، روی كار قرار مى دهیم و پیچ دستی را روی آنها محكم می بندیم.
  •  پس از خشك شدن چسب و اطمینان از محكم بودن قطعات روی تخته ی زیر كار، پیچ دستی ها را باز مى كنیم و تابلو را از زیر پرس در می آوریم.
  •  میخ هایی كه در اطراف كار كوبیده بودیم، بیرون مى آوریم و قسمت های اضافی الگو را از تخته ی زیر كار جدا می كنیم.

سخن آخر

در این مقاله ما درباره معرق کاری چیست، تاریخچه معرق کاری، وسایل مورد نیاز برای معرق کاری روی چوب و آموزش جامع و کامل در زمینه معر روی چوب پرداختیم. امیدوارم از خواند این مقاله لذت برده باشید.

مقالات مرتبط

یک دیدگاه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

Back to top button