طلاکوبی روی فولاد

موج دار کردن فولاد با طلا و نقره را طلاکوبی(Goldsmithing) می گویند که به زرکوبی یا مطلاکاری نیز مشهور است. در واقع طلاکوبی نوعى هنر تزئینی بر روی فولاد می باشد که با ایجاد شیارهای بسیار نازک روی فولاد و پر کردن آن با طلا و نقره انجام می شود. طلا کاری تنها یکی از چندین روش تزیین های بکار برده شده در فلز کاری ایرانی می باشد، با این حال این فن بخاطر ویژگی و ارزش خاص خود و کاربردش برروی نقره، بسیار قابل توجه است. در گذشته طلاکوبی روی فلزاتی مانند مس، برنج و مفرغ نیز انجام می شد. اما امروزه هنرمندان در گوشه و کنار کشور به ویژه در اصفهان و تهران آثار زیبایی فولادی خلق می کنند که در داخل و خارج کشور طرفداران زیادی دارد.

در این مقاله تلاش می شود تا اطلاعاتی کاربردی در مورد هنر طلاکوبی، تاریخچه آن و نحوه طلاکوبی روی فولاد در اختیار خوانندگان قرار بگیرد.

هنر طلاکوبی چیست؟

حکاکی های روی فولاد با طلا و نقره را طلا کوبی یا نقره کوبی می گویند که به زرکوبی و مطلا کاری نیز مشهور است. ابزار عمده زرکوب، کارد طلا کوبی است که محلی که باید طلا کوبی شود به شکل ضربدر دندانه دندانه و حکاکی نموده و سپس مفتول از جنس طلا و یا نقره بسیار نازکى را در آن شیار جاى داده و سپس با چکش کارى و یشم کوبی آن را تثبیت مى کنند و سپس آن را تمیزکاری و پرداخت می دهند.

در واقع طلاکوبی یکی از شیوه های تزئین اشیاء و آثار فولادی است که امروزه در شهر اصفهان رواج دارد. از فولاد علاوه بر افزارهای معمولی عَلَم نیز ساخته می شود که می دانیم آن را پیشاپیش صف عزاداران به ویژه در مراسم سوگواری سالار شهیدان امام حسین (ع) حرکت می دهند. عَلَم علاوه بر تیغه های فولادی معمولاً دارای پیکره هایی از برخی پرندگان، حیوانات دیگر و نیز گلدان و شمعدان است که تمامی آنها به میله ای که قاب بر آن تکیه دارد متصل است و بر روی تیغه های عَلَم به ویژه تیغه ی وسط که از سایر تیغه ها بلندتر است اسماء مبارکه طلاکوب می شود.

تاریخچه هنر طلاکوبی

تعداد زیادی از آثار فلزی برجسته که از برنج ساخته شده و با فلزاتی مانند نقره و مس تزیین شده بودند در میان باشکوه ترین نمونه های فلزکاری دوره اسلامی به جا مانده اند. این آثار در میان حدود سال 566 (1170 میلادی) و 617 هجری قمری به ویژه در هرات تولید می شدند.

این هنر در دوره صفویه به اوج اعتلای خود رسیده است. هنر طلاکوبی به خراسان، سمرقند و افغانستان اختصاص دارد که در این میان تعداد انگشت شماری از استادان ایرانی در این زمینه فعالیت دارند. در ایران به این هنر کمتر پرداخته شده و بیشتر استادان این رشته اهل افغانستان هستند. طلاکوبی در دو سبک ایرانی و افغانستانی است که تفاوت میان این دو در تذهیب و مینیاتور به کار گرفته شده در طلاکوبی ایران است. قدمت این صنعت به حدود هزار سال پیش باز می گردد، که تاکنون مخفی و سری کار می شده و هیچگونه آموزشی نداشته است.

کمبود نقره و طلا هنرمندان و صنعتگران را مجبور کرد تا جانشینی برای آنها بیابند.گرچه صنعت فلزکوبی در انحصار فلزکاران اسلامی بود، اما این تکنیک در پیشرفت فلزکاری نقش بسزایی داشت و به طور فزاینده ای بر روی اشیا به ویژه ظروف برنجی که جانشین خوبی به جای ظروف طلایی بود به کار گرفته شد. این تکنیک تزیینی از دیرباز توسط فلزکاران ساسانی و رومی به کار برده می شد و در سراسر سده ششم هجری قمری دنبال شد. در ربع قرن این سده عملا به جای مس در تزیین نفیس ترین آثار جایگزین شده و با تکنیکی تا حدی متفاوت و با هزینه ای کمتر از فلزات گران بها، تکامل یافته و ابداع شد. این تکنیک در ایران، موصل و دیار بکر در نیمه سده ششم هجری قمری به کمال خود رسید.

گسترش تکنیک فلزکوبی اهمیت و اعتبار ظروف برنجی را به کلی متحول ساخت. در اجرای این تکنیک از فلزاتی مانند طلا، نقره و مس استفاده می شد. نقره کوبی روی اشیا و ظروف فلزی از ایالات شرقی به ویژه از شهر هرات مرکز ایالت خراسان آغاز و به سایر نقاط ایران رسید. کارگاه های فلزکوبی تا سال 617 هجری قمری (1220 میلادی) (یعنی زمانی که چنگیزخان و سپاه مغول به خراسان تاخت و تاز کردند) به اوج شکوفایی خود رسید. این تکنیک با صادرات اقلام فلزی و همچنین با فرار صنعتگران از حمله مغول ها به غرب انتقال یافت و در طول سده هفتم هجری قمری (سیزدهم میلادی) شماری از مراکز فلزکوبی به سوریه، منطقه آناتولی و مصر منتقل شد. فن طلاکوبی و نقره کوبی روی مفرغ، در قرن های هشتم و نهم هجری قمری به کمال رسید و ترقی مینیاتورسازی که به موازات آن انجام گرفت، طرح های بسیار ظریف و زیبایی را در اختیار این هنر گذاشت.

اما شیوه فلزکوبی در قدیم نیز به دو شیوه مفتولی یا سیمی و ورقه ای یا فضایی انجام می گرفت. در روش نخست از مفتول های فلزی روی شیارهای ایجاد شده بر شیء و چکش کاری آنها جهت کوفت گری آثار استفاده می شد. در شیوه دوم هم از ورقه فلزات جهت کوفت گری استفاده می شد و گاه این ورقه ها قبل از کوفتگری با کمک شیوه های قلم زنی تزیین می شدند. در قدیم برای تزیین افزار جنگ ، زره ها ، مهمیزها (آهن پاشنه کفش اسب سوار که با آن بر پهلوی اسب میزند تا اسب حرکت کند)، دسته چاقو و شمشیر و اشیایی از این قبیل ، از هنر طلاکوبی استفاده می شد و امروزه برای تزیین مجسمه های کبوتر که در مراسم های مذهبی استفاده می شود. لازم به ذکر است که گاهی مجسمه ها بطور منفرد نیز ساخته شده و طلاکوبی می گردند. در گذشته طلاکوبی روی فلزاتی مانند مس، برنج، مفرغ نیز انجام می شد، اما امروزه هنرمندانی در گوشه و کنار کشور بویژه در اصفهان و تهران آثار زیبای فولادی خلق می کنند که داخل و خارج کشور طرفداران زیادی دارد.

از اساتید بنام این هنر می توان از استاد عبدالقیوم بیانی که در بازار مسگرهای اصفهان به استاد شرافت مشهور است، نام برد. وی هنرمندی افغانی است که به ایران مهاجرت کرده و ساکن اصفهان است. از اساتید ایرانی که در این زمینه زحمت بسیار کشیدند میتوان از استاد موقیس ، استاد حسن علی و حسین امیدی نام برد.

اگر به قلم زنی روی نقره علاقه دارید می‌توانید بر روی لینک کلیک کنید.

طلاکوبی روی فولاد

جنس فلز به کار رفته در طلاکوبی اغلب فولاد است که تمام مراحل شکل دهی کار به وسیله چکش و با دست انجام می گیرید و در پایان کل قطعات به یکدیگر متصل شده کار پرداخت می گردد. در پایان نمونه کار آماده به شیوه طلاکوبی، تزئین می گردد. ابتدا تمام قسمت هایی را که برای طلاکوب شدن در نظر گرفته اند به وسیله کارد مخصوص خش انداخته و طرح مورد نظر را بر روی سطح فولاد، حک می کنند سپس سیمی از جنس طلا به ضخامت یک تار موی انسان در شیار های حک می شود و به وسیله چکش نقده کوبی کوبیده می شود تا در شیار مورد نظر کاملا فرو رود سپس با یک قطعه سنگ یشم آن فدر بر روی کار می کشند که طلا و فولاد به یکدیگر جوش می خورند. پس از اتمام کار طلاکوبی بر روی فولاد نوعی جوهر مخصوص مالیده می شود و به وسیله حرارت تمام سطح فولاد سیاه رنگ می شود.در نهایت تمام قسمت های کار به وسیله مصقل پرداخت می گردد تا کاملا جلا پیدا کند.

اگر به آموزش طلاکوبی علاقه دارید می‌توانید مقاله مربوط به آن را مطالعه کنید.

نوعی از طلا کاری بر اشیای نقره ای وجود دارد، که از نظر منشا متعلق به ساسانیان دانسته شده. دراین نوع طلا کاری از ملغمه برای زر اندود کردن استفاده شده است، این روش به طلاکاری آتشین نیز معروف می باشد. ملغمه مخلوط پودر طلا و جیوه است، که توسط کاردک یا دست، لایه ای نازک از آن روی سطح زمینه به طور یکنواخت پهن می گردد و بعد از اتمام کار حرارت می دهند. حرارت باعث می شود جیوه از سطح کار تبخیر شود و یک لایه نازک طلا بر بستر مس یا نقره باقی بماند.

گاه برای طلا کوبی از ورقه های طلا نیز استفاده می گردد. برای این کار سطح مورد نظر را توسط قلم های عاج دار زبر می کنند، سپس ورق طلا را روی آن گذاشته به آرامی می کوبند. این پوشش با کمی حرارت ثابت می گردد.

برای ارزیابی یک اثر طلاکوبی روی فولاد، نکات ذیل مد نظر قرار می گیرد.

• – زیرساخت (پیکره یا تیغه هر مورد دیگر) می بایست از کیفیت مناسب برخوردار باشد. قالب گیری مناسب، سوهان کاری و پرداخت هنرمندانه و با دقت بر ارزش کار می افزاید.
• هرچه طرح ها و نقوش به کار گرفته شده یا خطوط مورد استفاده در روی بدنه که با کارد مخصوص طلاکوبی بر روی بدنه ایجاد و با مفتول یا آب طلا پر شود، ظریف، ابتکاری و هنرمندانه انتخاب شود، بر کیفیت کار می افزاید.
• پرداخت نهایی محصولی طلاکوبی که با مصقول انجام می شود. از اهمیت خاصی برخوردار است و بدیهی است که وجود هر نوع ناهمواری پس از جلا از ارزش محصولی می کاهد.

هنرمند شهرت رو در دیپیا پیدا کن

اولین سایت کاریابی هنرمندان

اینجا پروژه بگیر یا خودت رو معرفی کن

سخن آخر

در حال حاضر طلاکوبی بر روی مجسمه های پرندگان و حیوانات نظیر طاووس، کبوتر، آهو، شیر و … (که در واقع به تقلید از پیکره هایی که به انواع عَلَم سوگواری متصل است، ساخته و پرداخته می شود) نیز صورت می گیرد. در این مقاله قصد داشتیم شما را با هنر طلاکوبی و کاربردهای آن آشنا کنیم. ممنون از اینکه تا پایان این مقاله همراه ما بودید.