شاید تا به اکنون انواع منجوق ها را مشاهده کرده باشید .منجوق به مهره های شیشه ایی گفته می شود که در رنگ های مختلف در بازار موجود است و روی انواع پارچه های ابریشمی ،مخمل،ساتن و غیره به کارگرفته می شود. مهره های به کار رفته در منجوق دوزی انواع مختلفی دارند و از نظر جنس، کیفیت و قیمت به دسته های متنوعی تقسیم میگردند.سایت هنری دیپیا در این مقاله قصد دارد شما هنردوستان عزیز را با منجوق دوزی،پیشینه این هنر ،آموزش منجوق دوزی و غیره آشنا کند. پس با ما همراه باشید
منجوق دوزی چیست؟
منجوق دوزی یا منجوق بافی از هنرهای دستی و تزئینی است. منجوق به خرمهره های کوچک تزئینی و رنگارنگ گفته می شود. منجوق را به ضم میم و فتح میم، هردو، تلفظ می کنند. منجوق دوزی از جمله رودوزی های سنتی ایرانی است که از سال های گذشته تا به امروز برای تزئین انواع لباس ها، چادرها و غیره مورد استفاده قرار می گرفته است. منجوق دوزی روی پارچه از هنر های سنتی و یکی از ساده ترین روش ها برای تزیین انواع لباس های مجلسی، مانتو و تابلو های هنری است که به روش های متنوعی صورت می گیرد.
دوخت مهره ها روی پارچه نهایت زیبایی در پارچه را دارد. مهره های درخشان، درخشش و ابعادی را به پارچه می آورد که بی نظیر است. گلدوزی در اصل به معنای دوختن مهره ها روی پارچه با الگوهای زیبا است. این گلدوزی با مهره هایی در اندازه ها و شکل های مختلف انجام می شود. یکی از الگوهای زیبایی که شما می‌توانید برای تزئین پارچه انجام دهید نقاشی روی پارچه است.
منجوق دوزی و پیشینه آن
منجوق دوزی(Embroidered beads) روی پارچه مانند گلدوزی روی لباس از هنر های زیبا و سنتی ایران است و در زمان های بسیار دور مردم چادرها، قالی ها و لباس های خود را با جواهرات تزئین می کردند، این کار در طول تاریخ به هنر منجوق دوزی بدل گشت. منجوق دوزی پیشینه ای بسیار کهن دارد. آثار تاریخی به جای مانده حاکی از این امر است که این رودوزی در زمان هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان بسیار رواج داشته است.
گویا این هنر در گذشته جنبه اشرافی داشته و مواد اولیه مصرفی آن سنگ ها و فلزات گرانبهایی بودند که به شکل منجوق ساخته می شدند. شاید طبقات عادی جامعه نیز با استفاده از سنگ ها یا سایر مواد ارزان قیمت از این هنر بهره می بردند. جالب است بدانید این هنر در زمان مغولان(Mongols)نیز بسیار رایج بوده است. به طوری که کلاویخو در سفرنامه خود در این باره چنین نوشته است: دیوار های شاه نشینی که محل نشستن اعلی حضرت بود همه با پرده های سرخ پوشیده شده بود و بر این پرده ها منجوق هایی از زر و یاقوت و نیز مروارید و سنگ های گرانب های دیگر دوخته بودند. منجوق دوزی در سده 13هجری قمری در دوره قاجار بسیار مورد توجه دیگران قرار گرفت به طوری که با مشاهده موزه های هنر تزئینی ایران این موضوع را کاملا متوجه خواهید شد.
روش های منجوق دوزی
به طور کلی منجوق دوزی روی پارچه به چند روش صورت می گیرد:
- منجوق ها به صورت تکی بر روی پارچه دوخته می شوند. در این حالت دوام کار بالاست.
- منجوق ها به صورت چند تایی به نخ کشیده می شوند، سپس در محل مناسب بر روی پارچه قرار گرفته و با نخ و سوزن دیگری در بین منجوق ها بست زده می شود. در این حالت دوام کار کمتر است.
- روش خطی: سوزن را از ابتدای خطی که قصد دوختن آن را دارید، خارج کرده و یک عدد منجوق در آن وارد کنید،سوزن را در پارچه فرو برده و نخ را بکشید تا منجوق به پارچه بچسبد،مجددا سوزن را یکی دو میلیمتر جلوتر در پارچه فرو کنید و منجوق بعدی را در آن وارد کنید.مراحل فوق را تکرار کنید تا یک ردیف منجوق بر روی یک خط ممتد دوخته شود.
- روش توپر:منجوق دوزی به روش توپر همان منجوق دوزی به روش خطی است که در آن خطوط منجوق در کنار هم دوخته می شوند تا سطح مورد نظر با این خطوط پر شود.
- برگ دوزی: برگ دوزی با استفاده از ملیله شکسته و برای دوخت اطرف برگ ها به صورت جناغی استفاده می شود. برای برگ دوزی مراحل زیر را انجام دهید:
- سوزن را از پارچه خارج کرده و ملیله را در نخ وارد کنید.
- سوزن را بر روی طرح و به فاصله طول ملیله در پارچه فرو برده و نخ را بکشید تا ملیله بر روی پارچه محکم شود.
- حالا سوزن را در فاصله وسط ملیله از پارچه خارج کنید و ملیله بعدی را در نخ وارد کنید.
- مراحل فوق را تکرار کنید تا دوخت روی طرح مورد نظر کامل شود.
- بست دوزی: بست دوزی اغلب برای تزیین تابلو های هنری به کار می رود و در واقع نوعی روش خطی است. در این روش:
- دو سوزن را نخ کرده، سوزن اول را از پارچه خارج کنید و چند عدد منجوق را به نخ بکشید.
- سپس سوزن را به فاصله طول منجوق ها از پارچه خارج کنید و نخ را بکشید تا منجوق ها روی پارچه محکم شوند.
- حالا سوزن دیگر را در پارچه فرو کرده و بر روی نخی که منجوق ها از میان آن گذشته، بست بزنید.
- دوباره دوزی:سوزن را از پارچه خارج کرده و دو عدد منجوق را به نخ بکشید، پس از محکم کردن منجوق ها بر روی پارچه، سوزن را از پشت پارچه و از وسط منجوق ها بیرون آورده و نخ را برای بار دوم از دانه آخر رد کنید.مراحل فوق را تکرار کنید.
- برجسته دوزی: در این حالت از دو روش می توان برای برجسته نمودن منجوق دوزی روی پارچه استفاده کرد:
- تعداد منجوق ها را در سطح مورد دوخت، بیشتر از اندازه گرفت.
- زیر طرح را با پنبه، پشم شیشه یا الیاف برجسته نموده وسپس شروع به دوخت کرد.
اگر به هنر پولک دوزی علاقه مند هستید می‌توانید مقاله مربوط به آن را مطالعه کنید.
آموزش منجوق دوزی
وسایل لازم:
- نخ نازک همرنگ پارچه
- سوزن منجوق دوزی
- کارگاه
- منجوق و ملیله
روش کارمنجوق دوزی
- پیاده کردن طرح روی پارچه
هنر منجوق دوزی برای تزیین پارچه های طرح دار و ساده به کار می رود. در صورت استفاده از پارچه های طرحداری مانند گیپور نیازی به کشیدن طرح بر روی پارچه نیست و منجوق دوزی بر روی طرح های پارچه انجام می شود. ولی در صورت استفاده از پارچه ساده، باید طرح را روی پارچه بکشید. برای این منظور، طرح مورد نظر خود را بر روی کاغذ روغنی کشیده و سپس با استفاده از کاغذ کاربن خیاطی بر روی پارچه منتقل کنید.
- فیکس کردن پارچه
برای فیکس کردن پارچه و راحت تر شدن کار منجوق دوزی، قسمتی از پارچه که روی آن طرح پیاده شده را در کارگاه قرار دهید.
- دوخت منجوق روی پارچه
منجوق دوزی روی پارچه به روش های مختلفی مانند روش خطی، روش توپ، برگ دوزی، بست دوزی، دوباره دوزی و برجسته دوزی صورت می گیرد. که هر یک از آن ها زیبایی خاص خود را دارند و معمولا متناسب با طرح مورد نظر استفاده می شوند. درابتدا مقاله شما را با چند روش منجوق دوزی روی پارچه آشنا کردیم.
نقوش منجوق دوزی
از نقوش رایج در این رودوزی می توان به نقوش گل و مرغ، گل و بوته، انواع بته جقه، انواع نقوش حیوانات و پرندگان، شکارگاه، طرح های هندسی، درختی، سروچه، طرح های اسلیمی و ختایی، ترنجی و سرترنجی، لچک ترنجی، شمسه ای، بازوبندی، بند رومی، گل های شاه عباسی، گره ها، طرح های گلیمی ، اسماء جلاله و… اشاره نمود.
پارچه های کاربردی در منجوق دوزی
پارچه هایی که بر روی آن منجوق دوزی می شود بیشتر از جنس مخمل، ابریشم ضخیم ، تافته ساتن ، پارچه های براق در رنگ های متفاوت با رنگ منجوق می باشد. البته در بعضی موارد نیز منجوق و پارچه همرنگ می باشند.
مراکز تولید منجوق دوزی
بیشتر در شهرهای تهران، قزوین، آذربایجان غربی و شرقی، یزد، اصفهان و جنوب ایران به این رودوزی زیبا می پردازند. در گذشته بیشتر در تبریز و ارومیه رواج داشته ولی امروزه بهترین منجوق دوزی ها در قزوین انجام می پذیرد.
هنرمند شهرت رو در دیپیا پیدا کن
به کاریابی هنرمندان سر بزن
ایده داری؟ اینجا هنرمندا برات می سازن
سخن آخر
سایت دیپیا در این مقاله درباره هنر منجوق دوزی و آموزش آن صحبت کرده است .تیم دیپیا امیدوار است شما توانسته باشید از این مقاله به خوبی استفاده کرده باشید. ممنون از اینکه تا پایان این مقاله همراه ما بودید.
