سبدبافی

سبدبافی یا مرواربافی نشان دهنده ی ذهن خلاق، تلاش خستگی ناپذیر، توان بالا و سرپنجه های روستاییان هنرمند است.سبدبافی از قدیمی ترین بافته های بشر در عرصه صنایع دستی است. از زمانی که بشر با تنیدن ساقه ها و شاخه های نازک درهم آشنا شد، سبدبافی نیز آغاز شد.در هر نقطه از ایران بر اساس طبیعت هر منطقه، از الیاف طبیعی آن برای بافت های سبدی استفاده می شود.

سبد بافی یا مروار بافی چیست؟

سبدبافی که به آن ترکه بافی هم میگویند همچون حصیربافی در استان های یزد و گیلان بسیار رایج می باشد. این هنر درقدیم جز آن دسته ازصنایعی محسوب می شدکه بیشتر جنبه کاربردی داشت تا هنری و عمدتا برآورنده ی نیازهای مصرفی محلی و منطقه ای به شمارمی رفتند.

گیاه ارغوان در ییلاقات اطراف مشهد ازجمله طرقبه فراوان بوده و از آن در بافت سبد استفاده می شود.استفاده از گیاه ارغوان در این صنعت منجربه طرح اینکه ارغوان چیست و محل رویش آن کجاست و انواع بافت و نحوه تبدیل این هنر به یک صنعت جهت عرضه محصول نهایی برای سلایق امروز چگونه می تواند رخ دهد، می شود.

تاریخچه سبدبافی

سبدبافی از نظرمحققان بسیاری پس از سنگ تراشی قدیمی ترین صنعتی است که انسان با آن آشنای شده و این صنعت منشا بسیاری از صنایع دستی دیگر از جمله پارچه بافی، گلیم بافی، بامبوبافی، سفالگری و کوزه گری است.

سبد بافی یا مراوا بافی یکی از صنعت های بومی ایران است.مراوا نوعی ترکه خود روی است که در مناطق شمالی و مرکزی ایران می روید. این هنر بدلیل عوامل محیطی مثل رطوبت، نور خورشید، آتش، باران و …..مقاوم نمی باشد به همین علت آثار بسیاری از زمان گذشته در دسترس نیست.

مراکز مهم و اصلی سبد بافی

1) گیلان

2) مناطق جنوبی(خوزستان)

3) استان خراسان جنوبی

4) مناطق مرکزی

پخل بافی چیست؟

پخل بافی در گویش محلی پَخَل، شِلمه، سفال و سُفله گندم نیز گفته می شود. در اکثر شهرستان های استان خراسان جنوبی به ویژه قاینات، سرایان، طبس و بشرویه که گندم کشت می شود، پخل بافی نیز انجام می شود. که از تولیدات این هنر می توان انواع سبد، گلدان های تزیینی و زیرقابلمه ای اشاره کرد.

این محصولات به طور معمول به صورت تک رنگ طلایی که همان رنگ طبیعی ساقه های گندم خشک شده و معمولاً بدون نقش است. در برخی از شهرستان ها تولیدات با نخ های پشمی رنگین که در حین بافت به دور ساقه ها می پیچند، نقش های ساده رنگارنگ در مجموعه های فرضی هندسی شکل (اغلب مثلثی) ایجاد می کنند.

در فصل بهار که فصل برداشت گندم است این هنر بیشتر رونق دارد، اما در سایر فصول سال نیز در صورت در دسترس بودن ساقه گندم بافت آن انجام می گیرد. این مهارت در ۲۱ آبان ۹۶ در فهرست آثار معنوی ایران به ثبت رسیده است.

مردم شهرستان بیرجند فعالیت عمده ای در این حرفه دارند. به طوری که در سال 1369 از حدود یکصد روستای استان خراسان بزرگ که به این رشته اشتغال داشته اند، 63 روستای آن در اطراف شهر بیرجند، خصوصاً کوه پایه های رشته کوه باقران قرار داشته است . برای بافت سبد در بیرجند معمولاً از شاخه های نازک درخت استفاده می شود که بیشتر از چوب بیدمشک و همچنین چوب سرخ بید است که بدون گل و میوه می باشد. سبدهای تهیه شده از بیدمشک، به زبان محلی به سبدهای سفتوک معروف است .

مواد مورد نیاز در ساخت سبد :

• ترکه های مروار :شاخه های باریک یک ساله از درخت مروار که دارای انعطاف است
• سوخت: گازوییل، گاز، نفت، هیزم.
• روغن جالا: این ماده به منظور براق نمودن محصولات تولیدی به کار میرود.(برای خرید روغن جالا در ساخت سبد کلیک کنید)
• میل گرد: این ابزار هنگام ساختن قالب های فلزی و غیرقابل انعطاف به کار میرود.
• لوله پولیکا :نوعی قالب انعطاف پذیر که هنگام ساختن قسمت های هلالی شکل اسکلت محصولات از آن استفاده میشود. 7-
• قالب های چوبی :چوب های درختان توسکا، صنوبر و افرا از جمله چوب هایی است که هنگام ساختن چوب قاچ واسکلت بندی برخی از محصولات مروار بهکار میرود.
• مفتول فلزی : این ابزاربه منظور اتصال تخته های مورد استفاده در اسکلت بندی برخی از محصولات مروار به کار میرود.
• چسب چوب :این ماده علاوه بر استحکام بخشی مروارهای تولیدی،هنگام اسکلت بندی برخی از محصولات مورد استفاده قرار میگیرد.
• میخ :این ماده در اسکلت بندی به کار میرود.

انواع بافت در سبدبافی

1. کف باف

استفاده از مروار یا ترکه برای بافت کف محصولات است.

2. کف ریز چیدن

ترکه های برش نخورده درراستای خط عمود به منظور بافت کف محصوالتی مانندقفسه کتاب، جا کفشی، بعضی از میزها و غیره است.

3. بافت تسمه ای

بافت به شیوه زیر و رو هنگامی است که طول ترکه های به کاررفته در تنه بافی کوتاه باشد. در این بافت از ترکه های قاچ شده تکی یا دو تایی تا اتمام بافت تنه استفاده میشود.

4. کوک کردن

یعنی از به هم قفل کردن ابتدا و انتهای ترکه های به کاررفته در کف محصولاتی مانند انواع سبد، جای میوه ای، جای نانی وغیره، پس از زنجیره بافی به منظور استحکام بخشی و همچنین برش اضافه ترکه ها است.

5. زنجیره بافی

عملی است که به کمک دو یا سه عدد ترکه، جهت اتصال تارها یا دستکی ها در شروع کار و انسجام بیشتر پودها در پایان بافت انجام می گیرد.

6. بافت زیر و رو

عبور یک در میان مروارهای قاچ شده از بین دستکی ها ( تارها) است.

مراحل تولید سبد بافی یا مرواربافی

الف) آماده سازی ترکه ها (مروارها)

1. جدا کردن گره ها، زواید و برگهای موجود در ترکه ها

قبل ازپختن مروارها (ترکه ها)، برگها، زوائد و برگهای موجود را باید جدا کنیم به نحوی که سطح ترکه ها صاف شده و موجب سهولت بافت گردد.

2. دسته بندی ترکه ها بر حسب طول و قطر

با توجه به اینکه قطر و طول مروارهای مورد استفاده در محصولات مروار متفاوت است به همین علت مروارها بر حسب قطر و طول دسته بندی میشوند

3. پختن مراوا

پس از قرار دادن بستههای مروار داخل محفظه مخصوص پخت و پر کردن محفظه با آب به طوری که سطح تمام بسته ها را آب فرا گیرد، دمای آب را به نقطه جوش رسانده و حد اکثر به مدت 19 ساعت مروارها را بجوشانید. 6 ساعت بعد از جوشاندن مروارها پوست یکی از آنها را جدا بکنید. در صورتی که پوست به راحتی کنده شد عمل پختن پایان دهید.

4. جدا کردن پوست ترکه ها

جدا کردن پوست ترکه ها با دست و بدون استفاده از ابزار انجام دهید. جدا کردن پوست ازناحیه ضخیم مروار شروع و تا انتهای نازک و باریک ادامه دهید

5. برش ترکه ها با ابزار چوب قاچ

ترکه های به کار رفته در راستای افقی محصولات مروار با استفاده از ابزار چوب قاچ به سه یا چهار قسمت تقسیم کنید.

ب) بافت انواع محصولات مروار

1) بافت انواع محصولات فاقد اسکلت بندی چوبی

برای بافت انواع محصولات فاقد اسکلت چوبی مانند انواع سبد، جای نان، لوستر، آباژور، قاب آیینه، انواع سطل، گهواره بچه، انواع ساک و غیره باید متناسب با نوع محصول پس از بافت کف (ته)، تنه (بدنه) و لبه اقدام به دسته گذاری و انجام مراحل تکمیلی نمایند.

2) بافت انواع محصولات دارای اسکلت بندی چوبی

قبل از شروع بافت این گونه از محصولات از جمله قفسه کتاب، انواع مبل، انواع میز و غیره باید ابتدا اسکلت محصول مورد نظر را ساخته و پس از پیچیدن مروارهای قاچ شده ضخیم و بلند به دور اسکلت ها اقدام به بافت قسمتهای مختلف نمایید.

3) بافت پیکره انسان وحیوانات

پس از طراحی، دستها و پاهای پیکره انسان و حیوانات را باید به طور جداگانه ببافید سپس آنها را به بدنه متصل نموده و در ادامه اقدام به بافت سر پیکره و قسمتهای مختلف نمایید.

پ) مراحل تکمیلی

1- خشک کردن محصولات

با توجه به اینکه محصول مروار با مروارهای خیس بافته میشود لذا به منظور جلوگیری از تغییر شکل محصولات مذکور و هم چنین جلوگیری از کپک زدن آنها،خشک کردن آنها الزامی است. این عمل با قراردادن محصولات در هوای آزاد در زیر نور آفتاب فضای سر پوشیده دارای وسایل گرماده انجام میگیرد.

2- تمیز کردن محصولات تولیدی

پس از خشک شدن محصولات مروار، گرد و خاک آنها با استفاده از فرچه و هم چنین ازطریق شستوشو با آب زدوده میشود.

3- پوشاندن مروار با چسب چوب

سطح محصولات مروار پس از تمیز شدن به منظور استحکام بخشی با چسب چوب رقیق شده آغشته میگردد.

4- پوشاندن مروار تولیدی با روغن جلا

پوشاندن محصول مروار با روغن جالای رقیق شده باعث دوام و استحکام آن میگردد.

محصولات سبدبافی یا مرواربافی

• سبـد گردکوچک و بزرگ
• سبد بیضی کوچک و بزرگ
• سبد قایقی کوچک و بزرگ
• کاسه در اندازه های مختلف
• سبد کشکولی
• سبد جای میوه
• سبد پنجره ای
• ساک پیک نیک
• سبد دو طبقه سبد سه طبقه
• جای لباس
• جای بچه
• جای روزنامه
• انواع لوستر
• انواع شکلات خوری
• جای سوزن ونخ
• جای تخم مرغی
• میز و صندلی و مبل و محصولات متنوع دیگر.

روش نگهداری از محصولات سبدی حفاظت از حرارت و آتش، اشعه مستقیم و مداوم خورشید، اشیای نوک تیز و برنده می باشد و با آب ولرم و شوینده های معمولی قابل شستن می باشد. شیوه کار مروار بافان شبیه بافت شعاعی بامبو است.

هنرمند شهرت رو در دیپیا پیدا کن

دیپیا اولین سایت کاریابی هنرمندان

اینجا پروژه بگیر یا خودت رو معرفی کن

سخن آخر

در این مقاله فهمیدیم که، این نوع صنعت به دلیل سبک بودن و مقاومت آن به نوعی از صنعت های دیگر در زمینه سبد و میز وصندلی و کمد و زیر تلویزیونی پیشی گرفته است. یکی از مشکلات این صنعت فصلی بودن آن است به طوری که در طول سال فقط در چند فصل است بیشتر در زمستان و پاییز است واندکی در بهار ولی در فصل تابستان به دلیل کارهای زراعتی و بسیار کم است. و همچنین راجب انواع کاربرد های سبدبافی، مراحل تولید سبدبافی و… توضیح دادیم امیدوارم که مفید واقع شده باشد.